زمان تقریبی مطالعه: 8 دقیقه
 

ابوجعفر بیکندی




بِیْکَنْدی، ابو جعفر محمد بن احمد بخاری حنفی (۳۹۲ یا ۳۹۴-۴۸۲ق/۱۰۰۲یا ۱۰۰۴-۱۰۸۹م)، محدث ، فقیه و متکلم معتزلی می باشد.


۱ - ولادت بیکندی


معروف وی را از مردم بخارا دانسته اند،
[۱] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۳، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
[۲] ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
ولی پیداست که اصلاً به این شهر (بین بخارا و جیحون) تعلق داشته است.
[۳] یاقوت، بلدان، ج۱، ص۳۵۳.    

دربارۀ تاریخ تولد او اختلاف است.
[۴] ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۶، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
[۵] ذهبی شمس الدین، سیراعلام النبلاء، ج۱۸، ص۵۸۶-۵۸۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
[۶] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۵، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
[۷] ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
گزارش بغدادی که سال ولادت وی را ۴۱۲ق/۱۰۲۱م دانسته است
[۸] بغدادی، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۵.
، دور از حقیقت می‌نماید.

۲ - تحصیلات وی


بیکندی در زادگاهش به تحصیل پرداخت، سپس در ۴۱۲ق به خراسان رفت و نزد علمای حنفی تحصیلات خود را ادامه داد
[۹] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۵، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
[۱۰] ابن قطلوبغا قاسم، تاج التراجم، ج۱، ص۲۵۴، به کوشش محمد خبر رمضان یوسف، دمشق، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
.

۳ - مناظره با دانشمند اسماعیلی


بعد از آن به مصر رفت و در مقام فقیهی حنفی و متکلمی معتزلی به بحث و گفت وگو با دانشمندان آن دیار پرداخت و به ویژه با ابونصر هبة الله (د ۴۷۰ق/۱۰۷۷م)، دانشمند و داعی معروف اسماعیلی مناظره کرد و رسالۀ الهدیٰ و الارشاد لاهل الحیرة و العناد را در رد آراء وی نوشت.
[۱۱] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۵-۲۶، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
[۱۲] ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
[۱۳] ابن قطلوبغا قاسم، تاج التراجم، ج۱، ص۲۵۴، به کوشش محمد خبر رمضان یوسف، دمشق، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.


۴ - سفر به بغداد


پس از مدتی عزم بغداد نمود، اما به سبب مخالفت عبدالملک ابن محمد (د۴۶۰ق/۱۰۶۸م)، معروف به شیخ اجل، از بزرگان بغداد، ناچار تا مرگ شیخ صبر کرد و آن گاه وارد بغداد شد.
[۱۴] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۴۳۴، قاهره، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۱م.
[۱۵] ابن جوزی عبدالرحمان، المنتظم، ج۹، ص۵۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
[۱۶] ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۵، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
[۱۷] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
[۱۸] ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    


۵ - عدم توثیق بیکندی


بیکندی در بغداد به عنوان یک محدث شناخته شد
[۱۹] ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۵، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
[۲۰] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
[۲۱] ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
اما برخی او را توثیق نکرده اند، چه، ادعا می‌کرده که از اسماعیل بن حاجب کشانی حدیث شنیده، در حالی که کشانی در زمان کودکی ابوجعفر درگذشته بوده است.
[۲۲] ذهبی شمس الدین، سیراعلام النبلاء، ج۳۴، ص۹۶، ج۱۸، ص۵۸۷، ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
[۲۳] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴-۲۵، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.


۶ - ماموریت سیاسی


گویا بیکندی در امور سیاسی نیز دست داشت و چنان‌که ابن عدیم گزارش کرده است، در سال های ۴۶۲ و ۴۶۳ق از سوی بنی مرداس مأموریت های سیاسی یافت.
[۲۴] ابن عدیم عمر، زبدة الحلب، ج۲، ص۳۸۲، به کوشش سامی دهان، دمشق، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.


۷ - وفات بیکندی


وی در بغداد درگذشت و در مقبرۀ باب حرب به خاک سپرده شد.
[۲۵] ابن جوزی عبدالرحمان، المنتظم، ج۹، ص۵۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
[۲۶] ذهبی شمس الدین، سیراعلام النبلاء، ج۱۸، ص۵۸۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
[۲۷] ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۶، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
[۲۸] ذهبی شمس الدین، میزان الاعتدال، ج۳، ص۴۶۲، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.    
[۲۹] ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۶، ص۱۴۷، به کوشش احمد ابوملحم و دیگران، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
[۳۰] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
[۳۱] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۶، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
[۳۲] ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
[۳۳] ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    


۸ - آثار منسوب به بیکندی


آثاری چون تحقیق الرسالة باوضح الدلالة، الرسالة المسعودیة فی المباحث النفیسیة و الهدیٰ و الارشاد لاهل الحیرة و العناد
[۳۴] قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۶، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
[۳۵] ابن قطلوبغا قاسم، تاج التراجم، ج۱، ص۲۵۴-۲۵۵، به کوشش محمد خبر رمضان یوسف، دمشق، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
[۳۶] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۳۷۸.
[۳۷] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۸۹۱.
به بیکندی نسبت داده شده است.

۹ - فهرست منابع


(۱) ابن جوزی عبدالرحمان، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
(۲) ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
(۳) ابن عدیم عمر، زبدة الحلب، به کوشش سامی دهان، دمشق، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
(۴) ابن قطلوبغا قاسم، تاج التراجم، به کوشش محمد خبر رمضان یوسف، دمشق، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
(۵) ابن کثیر، البدایة و النهایة، به کوشش احمد ابوملحم و دیگران، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
(۶) بغدادی، هدیة العارفین.
(۷) حاجی خلیفه، کشف الظنون.
(۸) خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۱م.
(۹) ذهبی محمد، تاریخ اسلام، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
(۱۰) ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
(۱۱) ذهبی محمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
(۱۲) قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
(۱۳) یاقوت، بلدان.

۱۰ - پانویس

 
۱. ↑ قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۳، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۲. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
۳. ↑ یاقوت، بلدان، ج۱، ص۳۵۳.    
۴. ↑ ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۶، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
۵. ↑ ذهبی شمس الدین، سیراعلام النبلاء، ج۱۸، ص۵۸۶-۵۸۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
۶. ↑ قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۵، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۷. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
۸. ↑ بغدادی، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۵.
۹. ↑ قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۵، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۱۰. ↑ ابن قطلوبغا قاسم، تاج التراجم، ج۱، ص۲۵۴، به کوشش محمد خبر رمضان یوسف، دمشق، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
۱۱. ↑ قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۵-۲۶، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۱۲. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
۱۳. ↑ ابن قطلوبغا قاسم، تاج التراجم، ج۱، ص۲۵۴، به کوشش محمد خبر رمضان یوسف، دمشق، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
۱۴. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۴۳۴، قاهره، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۱م.
۱۵. ↑ ابن جوزی عبدالرحمان، المنتظم، ج۹، ص۵۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
۱۶. ↑ ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۵، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
۱۷. ↑ قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۱۸. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
۱۹. ↑ ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۵، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
۲۰. ↑ قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۲۱. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
۲۲. ↑ ذهبی شمس الدین، سیراعلام النبلاء، ج۳۴، ص۹۶، ج۱۸، ص۵۸۷، ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
۲۳. ↑ قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴-۲۵، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۲۴. ↑ ابن عدیم عمر، زبدة الحلب، ج۲، ص۳۸۲، به کوشش سامی دهان، دمشق، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
۲۵. ↑ ابن جوزی عبدالرحمان، المنتظم، ج۹، ص۵۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
۲۶. ↑ ذهبی شمس الدین، سیراعلام النبلاء، ج۱۸، ص۵۸۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
۲۷. ↑ ذهبی شمس الدین، تاریخ اسلام، ج۳۴، ص۹۶، حوادث سال های ۴۸۱-۴۹۰ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
۲۸. ↑ ذهبی شمس الدین، میزان الاعتدال، ج۳، ص۴۶۲، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.    
۲۹. ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۶، ص۱۴۷، به کوشش احمد ابوملحم و دیگران، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
۳۰. ↑ قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۴، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۳۱. ↑ قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۶، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۳۲. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
۳۳. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۵، ص۶۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
۳۴. ↑ قرشی عبدالقادر، الجواهر المضیئة، ج۳، ص۲۶، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
۳۵. ↑ ابن قطلوبغا قاسم، تاج التراجم، ج۱، ص۲۵۴-۲۵۵، به کوشش محمد خبر رمضان یوسف، دمشق، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
۳۶. ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۳۷۸.
۳۷. ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۸۹۱.


۱۱ - منبع

دانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برگرفته از مقاله «ابوجعفر بیکندی»،ج۱۳، ص۵۳۹۵.    


رده‌های این صفحه : تراجم | علمای اهل سنت | علمای قرن ششم | فقهای حنفی | متکلمین معتزلی | محدثین اهل سنت




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.